Motosiklet Teorisi #14 - SIRA TATSIZ DERSLERDE

(COPYRIGHT © Resat “Donald Duck” Arbas)

Motosiklette yaptigimiz hatalarin buyuk bir kismini ufak tefek ariza, siyrik, cizik ve cogunlukla "Uf.bunu da atlattik, bundan boyle suna suna daha fazla dikkat etmeliyim" diye gecistiririz. Bazen de motor, yol, polis yada karsi taraftaki surucu bu hatanizi affeder. Ama affolmayan hatalar da vardir.

iste bunlarin baslicalarindan biri "asirma dususu" diyebilecegimiz "highsiding" dir.

Su ise kollari sivayip bastan baslasak iyi olacak.efendim, motor biliyorsunuz otomobil yada masa gibi siz olmadan ayakata durabilen birsey degildir. Birakinca duser.hareket halindeyken en guvenli halidir. Tekerleklerin donmesi ile olusan jiroskopik guc motoru dengede ve dusey tutar, bunu daha once incelemistik. Motor ozellikle cok yavas seyrederken yercekimine yenik dusmeye cok meyillidir bu nedenle, herhangi bir surucu-yol hatasi sonucu yan tarafina devriliverir. Dusuk hizlarda fazla bir zarar meydana gelmez..birkac ufak tefek cizik siyrik, o kadar. Hatta yuksek hizlarda dahi surucunun dogru durust korumali giysileri ve her zaman soyledigim "tam kusam"i uzerindeyse fazla bir zarar meydana gelmeyebilir. Motor fena halde siyrilabilir, plastikler perisan olabilir, birkac egik bukuk parca ve hepsi o kadarla kalabilir.

Yarislari izliyorsaniz cok sahit olmussunuzdur, surucu kalkar, kosa kosa motoru yakalayip yine yarisa girmeye filan kalkar, bazen motor parcalanir-yanar o sirada surucu kaskini cikarip sinirle yere firlatmakta, kufretmektedir. Yani sonuc iyidir..surucu sag saglim bu vartayi atlatmistir :)

Iste bu olaya, yani motorun yana devrilmesi olayina "yana devrilme" yada " yatarak devrilme" (lowside - lowsiding) diyoruz. Bu devrilmede surucu motorun devrildigi tarafa duser. Hiz sozkonusu ise, yani park halinde, yada cok dusuk hizda degiseniz motor sizin onunuzde, siz onun arkasinda bir miktar suruklenir ve durursunuz. Bu tur dusmelerde yapilmamasi gereken sey suruklenme bitmeden ayaga kalkmaya calismaktir. Kendinizi olabildiginizce sakin ve relaks bir sekilde asfalta teslim edip bir an once durmaniz icin dua edin, ve bezden yapilmis bir bebek kadar esnek olmaya bakin. Ayaga kalkmaya calisirsaniz derhal yuvarlanmaya baslarsiniz ve diz, dirsek, kalca vb. bolgeleriniz fena halde yaralanabilir, eldiven-cizme vb. Koruyuculariniz uzerinizden firlayabilir, sonuc iyice tatsizlasabilir. Affolmayan hata, yukarda bahsettigim, motoru "asirarak devirmek" (highsiding); gidonun uzerinden asarak motorun onune-yanina dusmek ve motorun da sizin ustunuze dusmesi, yada yerde siz onde motor arkada suruklenir vaziyette kalmanizdir. Bu tarz dusme genellikle cok serttir ve surucunun yere vurma aninda bilincini kaybetmesi son derece olasidir.

Kaza cogunlukla agir yaralanmalara, sakatliklara, hatta olumlere yolacmakta. Hele ciddi yuksek hizlarda motor once surucusunu ustunden firlatir ve kendisi de havada bir takla atip dogru surucunun ustune duser. Feci degilmi?

O halde nedir bu "asirma dususu", ne yapmak lazim basimiza gelmesin diye, yada basimiza gelirse ne yapmaliyiz diye biraz daha yakindan bakalim. Bu olayin asagida gorecegimiz birkac sebebi var ama hepsinin ortak yani araka tekerlege asiri fren basinci uygulamak ve onu kitlemektir.

[ Iki on bilgi eklemeliyim, ilki "kamber aCisi"; Biliyorsunuz yollar enine bir kesit alindiginda dumduz olamaz. Yoksa yagmurda uzeri cok su tutar. Bu yuzden yolun ortasi yuksek yanlari alcaktir, yagmur suyu yanlarda toplanir, drene edilir. Iste yolun ortasi ile yanlari arasindaki egim bu "kamber acisi" yada kisaca "kamber" ile (kambur da diyebilirsiniz?) belirlenir. Digeri de "dever" dir. Bu da araclar merkezkac kuvveti ile yoldan firlamasin diye virajlarda, virajin icine dogru yolun bir aci yapmasidir. Oval yaris pistlerinde bunu iyice gorebilirsiniz.arabalar duz yolda giderken viraja geldiklerinde, viraj yonune dogru yol "yatar". Buna "dever" denilir. ]

Bir virajda, yuksek deverli bir virajda, yada asiri kamber acisi olan bir yolda (bu virajin icinde de olabilir), yada dengesiz yuklu bir motorda, on frende bir miktar sIkilmis dahi olsa, arka fren kitlendiginde motorun arka kisminin artik duz bir cizgi halinde gidis yonunu takip etmesi imkansiz hale gelir. a) Viraj disina dogru, b) dever asagi dogru, c) kamber asagi yonunde, d) dengesiz agirligin fazla oldugu yonde arka taraf kaymaya baslar. Ve ayni zamanda da devrilmeye. Neden? Cunku donme olayi bittigi icin araka taraftaki jiroskop etki ortadan kalkmis, motoru ayakta tutan guc yokolmustur. Unutmayin, motorun arka kismi motorun kendisidir. "Neredeyse" siz de dahil olmak uzere butun mekanizma ve iskelet arka tekerlegin jiroskopik etkisi ile ayakta duruyor. Tekerlek kaymaya baslayince surtunmeyi kaybeder (ayaginiz altinda muz kabugu olunca nasil -zip- diye kayiyor) ve arka tekerlek motordan daha hizli gitmeye baslar. Surucu bir iki saniye kesirinde arka tekerlegi yaninda gormeye baslayacaktir !! Bu hic iyi bir haber degildir.!

Bu esnada eger surucu, biraz tecrubeli ve relaks tutusunu bozmamissa on tekerlek hala gidis yonundedir, ve bu sayede motor hala dengede ve yana devrilmeye (lowsiding) hazirdir.

DIKKAT !
Eger bu durumda motor yavas yavas kontolu size birakmaya baslar ve arka tekerlek eski yerine gelmeye baslarsa (dusuk ihtimal) bu iyi bir gelismedir, ne yapiyorsaniz onu degistirmeyin. -sakIn arka freni birakmayin-

DIKKAT DIKKAT !
Arka tekerlek iyice yaniniza geldi ve on tekerlek saga yada sola artik daha fazla donemeyecek kadar SONA DAYANDI ISE ARTIK KURTULUS YOKTUR. -sakIn arka
freni birakmayin-
Hemen motoru birakin dussun, yana devrilsin (lowside - lowsiding yapsin) kendinizi sakince yere birakin. Motor yere iyice yatana-dusene kadar-son ana kadar arka freni birakmamaya calisin. Gerisi Allah kerim.!

DIKKAT DIKKAT DIKKAT DIKKAT !!!!!
Yapilacak en buyuk hata -bu olayi farkettiginiz andan itibaren- arka freni birakmak, arka tekerlegin donmesine izin vermektir. Bunu sakin yapmayin! Tekerlek o anda cekis kazanir ve ayni cifte atan bir at gibi motorun kicini ziplatir, gidonun uzerinden ucarsiniz ve motor yanlamasina taklalar atarak pesinizden gelir. Yere dustugunuzde suruklenme sansiniz zayiftir. Enerjinizin buyuk bolumunu asfalta, tabiri caizse cakilarak, kaybeder ve yavaslarsiniz. Eger on fren de bir miktar (miktari onemli degil) SIKILI ise onu da birakmayin. Cunku on freni biraktiginizda arka tekerlege yuk intikal eder ve arka tekerlek cekis kazanarak donmeye baslar. Ayni efekt tekrarlanir ve yine sizi ustunden firlatir.

Nefes alin..:)

TEKRARLIYORUM, arka tekerlek bloke oldu ve kaymaya basdi, motorun kici disa savrulmaya basladi ise, savrulma yonunde tutun gidonu. Faydasi olmuyorsa, birakin motor dussun. Kendinizi sirtustu sakince yere birakin, en guvenli - yada en az hasar gorme ihtimaliniz olan sey budur. Sakin frenleri birakmayin, ozellikle arka frendeki basinci kesinlikle dusurmeyin.son ana kadar.

Peki bu usttten asirma namerdinden kurtulmanin, bu probleme hic bulasmamanin bir yolu yokmudur.? Var. Birincisi, daima ve daima virajlarda kontra teknigini uygulayin. Diger tekniklerde on tekerlek ve arka tekerlek yonleri farkli surtunmelere yol acar ve arka tekerlek onden daha fazla "kayar", bloke olmaya daha yatkindir.

Ikincisi, hizinizi viraja girmeden ONCE ayarlayin ve virajlarda fren yapmamak konusunda ustalasmaya bakin. Virajda daha once anlattigim gibi yavas yavas, gittikce artan tempoda, kaybolan hizi telafi edecek kadar gaz verilir.ama fren yapilmaz.arka frene hic dokunulmaz.

Gordugunuz kadar gidin. En guvenli yol onunuzde gordugunuz yoldur. Motorunuzu dengeli yukleyin, lastik havalarini kontrol altinda tutun, fren pabuclariniz ayarli, bakimli ve yeni olsun. Kampana frenler disk frenlerden daha kolay bloke olur. On kere daha dikkatli olun bu tur motorlarda. Virajda fren yapmak gerekiyorsa once motoru "duzeltin", sonra duz bir hat ustunde fren yapin. Yoldaki-virajdaki bir cisim yada cukur vb. den kurtulmak icin "kivirmaca" (swerving) teknigi ani-sert frenden daha guvenlidir.

Motoru en kisa surede durduran sey her iki frenin azami gucle ayni anda kullanilmasidir. On frene tam guc vermeyi, ve guvenmeyi ogrenin. Fren aninda motorun %75 agirligi on tekerlege biner. Onu durduramazsaniz, motoru durduramazsiniz. Motor kazalarinin cogu surucunun on frene yeterli basinc uygulamaktan cekinmesi sonucu ortaya cikar, unutmayin.

Imkaniniz varsa ABS sistemli, hatta kombine fren sistemli bir motosiklet alin. Bu sistemler on tekerlege gerekli basinci uygular ve tekerleklerin bloke olmasina izin vermez. Ornegin BMW RT serisi motorlarda her iki fren pedali (el yada ayak) birbirine baglidir ve optimium fren basinc oranlarini on ve arkaya ayni anda uygular. Herhangi bir motoru BMW RT gibi frenlemek calisma ile pekala mumkundur, ille gidip onu almaniz gerekmez.